The Objections Of Muhammad Al-Jurjanī To His Contemporary al-Khatīb al-Qazwīnī On Issues Of Rhetoric: A Critical Study

Kur’ân-ı Kerim ve icâz konusu ile güçlü bağı bulunması nedeniyle Belâgatın üç ilmi, Müslüman âlimler tarafından geniş bir ilgi görmüştür. Çünkü Kur’ân’ın yönlerinde ihtilaf etmelerine rağmen, her sûresinde açıkça görülen belâgat yönü üzerinde ise ittifak etmişler Arap kelâmından bu görüşü destekleyen belagat kurallarını çıkarmaya başlamışlardır. Böylece telif eserler çoğalmış; bunlardan bazıları için hüsn-ü kabul ününe dair şeyler yazılanlar vardır. Sözgelimi Abdülkâhir el-Cürcânî’nin iki kitabı, ardından Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûmu sonrasında Hatîb el-Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftah’ı başlayan silsile nihayetinde belâgât meselelerinin büyük çoğunluğunun “el-Îdâh fî Ulûmi’l-Belağa” kitabında kaleme aldıklarıyla istikrar bulmuştur. Bu kitap, selefin ilmini kapsaması ilim ehli arasında nam kazanmış hükümleri uğraşanların zihinlerinde bedîhiyyat mertebesine geçmiştir. Araştırmamız, Muhammed bin Ali el-Cürcânî'nin (h. 729) "el-İşârât et-Tenbîhât İlmi’l-Belâgâ” isimli eserinde çağdaşı olan "el-Îdâh Ulûmi’l-Belâğa" adlı ele aldığı konularının kritik incelemesini oluşturmaktadır. Araştırmanın önemi, tartışma olmasına uzun yıllar boyunca bedîhiyyât olarak edilen belâğat konularını gün yüzüne çıkarmasındadır. Konuları analiz yöntemi almış bulunmaktayız. Tarafların delillerini ortaya koymakta, bunları tartışmakta aralarında tercih yapmaya çalışmaktayız. Araştırma konusunun büyüklüğünü dikkate alarak sadece beyân ilmine giren meselelerle yetindik. meseleleri gündeme getirmemize sevk eden, el-Cürcâni'nin kitabı görüşleri, el-Kazvînî aynı dönemde yaşamasına onunla birçok konularında tartışmasına statüsüne uygun ilgiye hâiz olmamasıdır. durum bizi ilgili konulara ışık tutmaya dersi zengin materyal olması tekrar etmiştir. Cürcâni'nin Kazvînî’ye yönelik itirazları çeşitlilik arz etmektedir; bunlar bazen kuramsal meselelerle, de getirdiği delillerle ilgilidir. Yalnız itirazların çoğu, Kur'an şiirsel delillerden yapılan çıkarımın doğruluğu meselesinin bunlara uygulama boyutu etrafında cereyan etmektedir. Örneğin “Vechü’ş-Şebeh’il-Hayâli” “et-Teşbîhü’l-Maklûb” meselesine itirazı gibi. Ayrıca (Ad kavminde ibretler Onların üzerine köklerini kurutan rüzgarı göndermiştik) ayet-i kerimesinde geçen istiâreye bulunmaktadır. Cürcânî'nin Kazvinî döneminden sonra ilgilenenlerce pek yankı bulmayan meselesindeki eksik yönlere belâğatçıların dikkatini çekmeyi başardığı, önem nüfuz etkisi “el-Îdâh” kitaba itirazlarının belâgatının inşasının tamamlanmasına katkı sağlayan hakiki ek gözden geçirme oluşturduğu gerçeği karşımıza çıkmaktadır. Kazvini'nin hatasını bulduğu teşbih kısmındaki gözlemleri düzeltmelerinin altı yerde odaklanmaktadır. arada mecaz itirazı, kinâye içermektedir. Cürcânî, görüş itibarıyla muhalif muhalifinin aktarırken bilimsel dürüstlük ahlakına sahiptir. Zira iktibaslarında herhangi tahrif veya değişiklikle karşılaşmadık. "et-Teşbîhü’l-Maklûb", “Merâtibü’t-Teşbîh” konusu, vech-i şebehin teşbihin ana unsuruna dahil oluşu olmayışı gibi konuların birçoğunda sağlam mantıklı, delil sahibidir. Cürcânî’nin Kazvînî’yi eleştirdiği başka konuları da bulunmakta olup tarafın burada zayıf ölçüsünde ikisinin delilleri değildir. burhânın desteklediği benimsememize etti. “Vechü’ş-Şebeh’il-Hayâli”, “Murââtü’s-Sıfâtı’l-Muhtelifeti lil müşebbeh bih” milletinde istiâre